Najaar 1944
Toen in het najaar van 1944 de bevrijding in zicht kwam en eind november onze dorpen bevrijd werden van de Duitse bezetters moest men deze bevrijding toch nog zeer duur betalen.
Na enkele dagen in de schuilkelders te hebben doorgebracht werden de mensen van Broekhuizenvorst en Broekhuizen in grote getale naar Horst geëvacueerd. Dit was een reeks van ellende en misère die velen moesten meemaken. In Horst was de behandeling van deze evacués over het algemeen redelijk.
De meeste hadden werk gevonden bij de boeren. Maar eind januari 1945 kwam het bevel van de Engelse legerleiding dat de mensen van de Maasdorpen, die in Horst waren geëvacueerd, moesten vertrekken. Er werd gemompeld dat ze naar Frankrijk werden overgebracht. Dit was een hevige teleurstelling want allen hadden zich de bevrijding anders voorgesteld, maar ook hier gold de spreuk “Befehl ist Befehl”, welke de Duitse bezetters zeer vaak hadden gebruikt.
Begin februari 1945 werden velen van onze dorpsgenoten in legerwagens vervoerd met bagage en al naar Eindhoven in het “Veem-gebouw” bij Philips. Daar was de ellende nog groter. Allen moesten in het gebouw blijven. Het leek meer op een gevangenis van onschuldigen dan een doorgangsgebouw van evacués. De meesten brachten daar een paar dagen door, sommigen zelfs enkele weken. Dagelijks werden namen afgeroepen die op transport gingen naar België.
In België werden de mensen in verschillende dorpen in Oost-Vlaanderen ondergebracht. Verreweg de meeste inwoners van Broekhuizenvorst en Broekhuizen kwamen terecht in Haaltert, een dorp van ca 5000 inwoners. Een ander gedeelte kwam terecht in Denderhouten, Nieuwekerke, Okrigem, Well en Terjooden, allemaal dorpen rond de stad Aalst. In Oost-Vlaanderen werden de mensen voorlopig ondergebracht in kloosters. Allen ondervonden de grote gastvrijheid van de Belgen. Vanuit de kloosters werden de mensen bij particulieren ondergebracht. Daarbij lieten de verkenners zich als de beste kennen, want hun werk was buitengewoon zwaar en het was niet gemakkelijk allen met hun bagage op de juiste plek te brengen. Eenmaal bij de Belgische gezinnen aangekomen hadden zij een grote waardering voor de vluchtelingen, zoals de mensen de evacués noemden. Het verging de inwoners van Vorst en Brokeze daar buitengewoon goed. Men kreeg geregeld zijn geld, 30 franks per persoon per dag en de eerste maand zelfs dubbel rantsoen. Alleen de huisbrand was zeer schaars. Ook de geestelijkheid toonde aanstonds belangstelling voor de Hollanders, want deze waren over het algemeen zeer godsdienstig. Elke morgen was de kerk van Haaltert flink bezet met “Hollanders”. De Belgen waren weliswaar allen katholiek maar helaas niet praktiserend. Na een paar weken kwam pater Houwen uit Horst en pastoor van Hoek uit Groesbeek die de geestelijke zorgen van de evacués op zich namen. Spoedig waren deze twee priesters goede vrienden van de Belgen en de Nederlanders. Af en toe drong een bericht door dat de gemeente Broekhuizen zeer zwaar beschadigd was en dat de meeste huizen waren verwoest of beschadigd. Later bleek ook dat de gemeente Broekhuizen de tweede meest zwaar getroffen plaats van Limburg was. Zij, die een vrachtwagen konden krijgen, gingen op eigen risico naar hun dorp terug.
De Engelse bevrijders trokken zich niets meer aan van de evacués. Omstreeks eind mei en begin juni 1945 waren alle parochianen van Broekhuizenvorst en Broekhuizen weer thuis. Maar er was grote ellende en armoede. Alles wat men hier had achtergelaten was geroofd of vernield. Velen hadden geen linnengoed, geen bedden, geen stoelen en kasten, geen glas in de ramen. Door de parochianen van Stein was een vrachtwagen vol linnengoed en twee vrachtwagens met meubels verzameld, die door pastoor Spauwen, toen wonend in Stein en later pastoor te Broekhuizenvorst werden gebracht om de nood iets te ledigen. Maar … het was als een druppel op een gloeiende plaat. Uit dankbaarheid voor de grote gastvrijheid, in Haaltert genoten, hebben de evacués daar een gedenkplaat laten aanbrengen op de muur van het gemeentehuis. Bij de verbouwing van het gemeentehuis is deze gedenkplaat verloren gegaan.
Er kwamen ook evacués uit onze dorpen terecht in Groningen.
Er is een replica van gemaakt. Een replica is aangebracht in de Smetenhof te Lottum.